همان‌ طور که می‌دانید بیمه‌ها در ایران به دو شاخه اصلی تقسیم می شوند . بیمه های بازرگانی و بیمه های اجتماعی ، بیمه های اجتماعی وظایف دولت ها هستند و دولت ها برای تامین نیاز مردمان شان آنها را ایجاد کرده اند ( مثل تامین اجتماعی ، سلامت ، نیروهای مسلح و ... ) ، ولی بیمه‌های بازرگانی شرکت‌های بیمه خصوصی هستند که انواع خدمات بیمه بازرگانی را انجام می دهند ، که این بیمه های بازرگانی در سه شاخه کلی اموال ، اشخاص و مسئولیت فعالیت دارند .

در حالت کلی بیمه نامه ها با توجه به وجود ریسک در هر زمینه ای طراحی می شوند ، مثلاً در بیمه های اموال نوع خطراتی که دارایی ها را تهدید می‌کنند شناسایی می‌شوند و بر اساس آن شاخه های انواع بیمه های آتش سوزی ، حمل و نقل ، مهندسی و ... تقسیم می شوند  . در بیمه های اشخاص نیز به همین منوال عمل شده و به این ترتیب در بخش بیمه های اشخاص سه نوع خطر اصلی وجود دارد ، که بیمه‌گران برای ارائه پوشش ، بیمه نامه‌های خود را حول این سه محور اصلی طراحی کرده و در بازار بیمه کشور عرضه نمودند .

این خطرات عبارتند از فوت ، حوادث و بیماریها بنابراین بیمه های اشخاص به سه شاخه بیمه‌های عمر ( بیمه زندگی ) بیمه‌های حادثه ، ( همان حوادث ) و بیمه درمان ( تکمیلی ) تقسیم می‌شوند که در ادامه به بررسی بیمه های عمر و انواع آن خواهیم پرداخت  .

- بیمه عمر

یکی از مهم ترین رشته های بیمه ای در تمام دنیا بیمه عمر است این اهمیت تا جایی است که در کشورهای پیشرو در صنعت بیمه بیمه گران به دو دسته بیمه‌گر عمر و بیمه‌گر غیرمتعارف تقسیم می شوند و هر کدام در زمینه تخصصی خود فعالیت می‌یابد . یعنی بیمه عمر از تمام رشته ها از جمله آتش‌سوزی ، باربری ، اتومبیل ، مهندسی ، مسئولیت و حتی از بیمه‌های حادثه و درمان نیز جدا نمودند . جدا از اینکه این تخصص گرایی کارایی بیمه‌گران عمر را افزایش می دهد اهمیت بیمه های عمر را نیز نشان می‌دهد .

در بیمه های عمر ، مرگ و یا زنده ماندن اشخاص موضوع این بیمه‌نامه است . انواع بیمه های عمر به شرح ذیل می باشد :

1- بیمه عمر به شرط فوت

2- بیمه عمر به شرط حیات

3- بیمه عمر ترکیبی ( مختلط فوت و حیات )

4- بیمه عمر مستمری

1- بیمه عمر به شرط فوت

در این نوع بیمه عمر تعهد بیمه گر تنها در خصوص فوت بیمه شده است و اگر او زنده بماند بیمه‌گر تعهدی در قبال بیمه نامه نخواهد داشت به این نوع بیمه عمر بیمه عمر خطر فوت هم گفته می‌شود . که انواع مختلفی دارد از مهم‌ترین آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد :

- بیمه عمر ساده زمانی

- بیمه تمام عمر

- عمر بیمه تمام با محدودیت پرداخت حق بیمه

- بیمه عمر و سرمایه صعودی یا نزولی

- بیمه عمر مانده بدهکار

بیمه عمر ساده زمانی

در این بیمه عمر که از انواع بیمه های عمر شرط فوت است بیمه‌گر برای یک دوره مشخص مثلاً ده ساله فوت بیمه شده را برای سرمایه تعیین شده در بیمه نامه تحت پوشش قرار می‌دهد نکته اینکه تعهد بیمه گر تنها در صورتی که بیمه شده در طول مدت اعتبار بیمه نامه فوت کند و اگر چنین نشود و بیمه شده در انتهای مدت بیمه نامه در قید حیات باشد بیمه‌گر تعهدی نخواهد داشت .

بیمه تمام عمر

مهمترین وجه تمایز بیمه تمام عمر این است که در آن تعهد بیمه گر در بازه زمانی خاصی قرار ندارد و صدور بیمه نامه شروع و تا زمان فوت بیمه شده در هر زمان که باشد ادامه دارد به این ترتیب بیمه گذار تا پایان عمر بیمه شده باید مبالغ حق بیمه را به طور مرتب بیمه‌گر پرداخت نماید .

بیمه تمام عمر با محدودیت پرداخت حق بیمه

این نوع بیمه نامه همانند حالت قبلی است با این تفاوت که بیمه گذار پس از مدت معینی مثلا ۱۵ یا ۲۰ سال پرداخت حق بیمه را قطع میکند ولی بیمه گر تعهد خود را همچنان تا زمان فوت بیمه شده ادامه می‌دهد .

بیمه عمر و سرمایه صعودی و نزولی

در این نوع بیمه که از انواع بیمه های عمر به شرط فوت به شمار می‌رود سرمایه مورد تعهد بیمه گر سالانه افزایش یا کاهش می‌یابد به این ترتیب که در حالت صعودی اگر فردی برای مدت ۱۰ سال خود را برای سرمایه ۵۰۰ میلیون ریال تحت پوشش قرار دهد سرمایه بیمه عمر و در سال اول معادل یک دهم کل سرمایه یعنی ۵۰ میلیون ریال و در سال دوم معادل دو دهم یعنی ۱۰۰ میلیون و الی آخر تا اینکه در سال دهم معادل تمام سرمایه یا به عبارتی ۵۰۰ میلیون ریال می‌باشد .

بیمه عمر مانده بدهکار

این نوع بیمه عمر از انواع بیمه عمر با سرمایه نزولی بوده و امروزه بسیار رایج است . کلیه افرادی که از مراکز اعتباری و بانک‌ها و از این قبیل موسسات اقدام به دریافت وام می نمایند ، در قبال وجوهی که به عنوان وام دریافت می کنند ، معمولا وثیقه ملکی به همراه ضمانت ضامن و ... تسلیم وام دهنده می کنند تا پس از تسویه اقساط وام ، سند خود را اصطلاحاً فک رهن نمایند . حال اگر در حین این مدت بازپرداخت اقساط وام فوت کنند و بازماندگان قادر به پرداخت اقساط نباشند ، وام دهنده از محل تضمین ها ، به خصوص وثیقه ملکی طلب خود را وصول میکند . این امرعلاوه بر آسیب های مالی ناشی از فقدان سرپرست خانواده که به بازماندگان او وارد شده است ، مشکلات بیشتری را نیز گریبان گیر بازماندگان می سازد .در این گونه موارد وام گیرنده می تواند با پرداخت حق بیمه ناچیز خود را به نفع وام دهنده تحت پوشش بیمه عمر قرار دهد تا اگر در حین مدت بازپرداخت وام فوت کند ، بیمه گر کل مانده بدهی او را به صورت یکجا به وام دهنده پرداخت نماید .

2- بیمه عمر شرط حیات

همانگونه که قبلاً اشاره شد امروزه حیات در سنین بالا نوعی تهدید به حساب می‌آید به بیان دیگر اگر افراد در سنین جوانی و میانسالی به فکر دوران کهولت خود نباشند و منابع مالی مورد نیاز آن دوران را تامین نکنند در صورت حیات در سنین بالا مثلاً 60 سال به بعد که توانایی فعالیت همچون گذشته را نداشته و در نتیجه درآمد کمتری دارند و از طرفی هزینه های بالاتری همچون هزینه‌های درمانی و ... بعلاوه تورم ، سطح عمومی هزینه‌های آنها را افزایش داده است از لحاظ مالی با مشکلات عدیده ای مواجه خواهند شد که در نهایت نمی‌توانند از دوران کهولت خود لذت ببرند .

در همین راستا بیمه‌های عمر به شرط حیات به گونه‌ای طراحی شده که افراد در سنین میانسالی اقدام به خرید آن کنند و برای یک دوره زمانی مثلاً ده یا بیست ساله خود را تحت پوشش این بیمه نامه قرار میدهند . اساس کار شبیه بیمه‌های عمر به شرط فوت است با این تفاوت در آنجا خطر فوت موضوع بیمه نامه بوده و در اینجا حیات موضوع بیمه نامه است یعنی تعهد بیمه گر زمانی است که بیمه شده در انتهای مدت اعتبار بیمه نامه در قید حیات باشد . در این صورت بیمه‌گر مبلغ قابل توجهی را در اختیار بیمه‌گذار  قرار می دهد تا با استفاده از آن بتواند برخی از هزینه های دوران کهولت خود را که هزینه های هنگفتی هم هستند جبران نماید .

در حقیقت نوعی سرمایه‌گذاری با فرق اینکه مبالغ حق بیمه پرداختی بیمه گذار به مراتب کمتر از سرمایه‌گذاری‌های فرد در بانک است ، چرا که در سرمایه گذاری بانکی ، حتی اگر فرد فوت کند ،وراث او پس از آن پس از انحصار وراثت به بانک مراجعه نموده و به نسبت سهم الارث از ماترک متوفی مبالغ سرمایه‌گذاری و سود متعلقه را پس از کسر مالیات بر ارث دریافت می نمایند . حال اینکه در بیمه عمر به شرط حیات تعهد بیمه گر با فوت بیمه شده در طول مدت بیمه نامه پایان می پذیرد . در این صورت مبالغ حق بیمه های پرداختی بیمه گذار  قابل استرداد نمی باشند .

3- بیمه عمر ترکیبی ( مختلط فوت و حیات )

هر یک از بیمه‌های عمر ذکر شده یعنی بیمه عمربه شرط فوت و بیمه عمر به شرط حیات به تنهایی بخشی از ریسک افراد را پوشش می‌دهند یعنی بیمه عمر به شرط فوت تنها فوت افراد را مد نظر قرار می‌دهد و به زنده ماندن توجهی ندارد و بیمه عمر به شرط حیات بالعکس . یعنی صرف نظر از فوت بیمه شده تنها زنده ماندن او را می‌بیند.  این موضوع در بیمه های اموال طبیعی است و هر شاخه ای تنها خطرات خاصی را تحت پوشش قرار می‌دهد . مثلاً تعهدات بیمه گر در بیمه بدنه اتومبیل با بیمه شخص ثالث متفاوت است ، هرچند که مورد بیمه در دو بیمه نامه یکی باشد ، لیکن در بیمه های اشخاص و مخصوصا بیمه عمر اگر بتوان هر دو خطر فوت و حیات را در قالب یک بیمه نامه واحد ارائه نمود ، جذابیت بیمه نامه افزایش می یابد و در نتیجه بیمه گذاران اشتیاق بیشتری را نسبت به تهیه پوشش بیمه ای برای خود و خانواده نشان می دهند ، از این رو متخصصان صنعت بیمه با تلفیق این دو شاخه بیمه ای، بیمه عمر جدیدی را تحت عنوان بیمه عمر ترکیبی یا بیمه عمر مختلط فوت و حیات ، طراحی و به بازار عرضه نمودند . البته فراموش نشود که بیمه های عمر مختلط خود دو نوع می باشند : بیمه های عمر و پس انداز و بیمه های عمر و سرمایه گذاری ، که بیمه های عمر و پس انداز به دلیل ضعف های زیادی که داشتند منسوخ شده و بزرگترین و کاملترین شاخه بیمه های عمر ، بیمه های عمر و سرمایه گذاری می باشند .

4- بیمه های مستمری

در آخرین تقسیم‌بندی که از بیمه‌های عمر که در آیین نامه شماره ۶8 به عمل آمده ، بیمه‌های عمر را به چهار دسته اصلی :  بیمه های عمر به شرط فوت ، به شرط حیات ، مختلط و مستمری تقسیم نموده است . این اولین بار است که نام بیمه مستمری در آیین نامه بیمه های عمر به چشم می خورد . البته این تنها در حد یک نام بوده و در این آیین نامه یا آئینامه مجزا تاکنون هیچ شرایطی برای بیمه مستمری تعیین شده است .

لیکن طبق آنچه در دنیا رایج است ، عموماً بیمه مستمری این چنین تعریف می شود : " بیمه مستمری یک قرارداد مالی بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار است که طی آن بیمه‌گر تعهد می کند مبالغ مشخصی را به صورت یکجا یا سالانه و یا ماهانه در طول یک مدت زمانی مشخص به مستمری بگیر بپردازد . پرداخت این مستمری از زمان خاصی ( مثلاً فوت بیمه شده ) آغاز شده و تا زمان خاصی ادامه می‌آید " .

بیمه های مستمری به چهار گروه تقسیم می شوند :

بیمه های مستمری ثابت و متغیر

بیمه مستمری تضمینی

بیمه مستمری مشترک

بیمه مستمری بیماران خاص

بیمه های مستمری ثابت و متغیر

آن دسته از مستمری هایی که صرف نظر از ماهانه یا سالانه بودن ، میزان ثابتی دارند یا با درصد ثابتی رشد می‌کنند را اصطلاحا مستمری ثابت می نامند . ممکن است میزان دو مستمری متوالی در دو ماه متوالی ، یکسان نباشد ، لیکن درصد رشد ثابتی داشته باشند . در این صورت نیز مستمری را ثابت فرض می کنیم . در مقابل ، بیمه های مستمری متغیر به نتایج سرمایه‌گذاری بیمه‌گر بستگی داشته و تابعی از میزان سودآوری بیمه‌گر است . لذا مبلغ ماهیانه یا سالانه مستمری متغیر ، از قبل مشخص نیست .

بیمه های مستمری تضمینی

در این نوع بیمه های مستمری ، بیمه گر در ابتدا یک سرمایه ای را از بیمه گذار گرفته و تا مدت معینی ( مثلا ۱۰ سال ) نزد خود نگه می دارد . اگر بیمه گذار که خود بیمه شده نیز هست در طول مدت ۱۰ سال فوت کند ، ذینفعان سرمایه ای که روز اول به بیمه گر داده است را بعلاوه سودی که به آن تعلق گرفته دریافت می‌کنند . اما اگر زنده بماند و این دوره ۱۰ ساله تمام شود ، بیمه‌گر سرمایه اولیه را به او برگردانده و تا مدت معینی یا اینکه تا پایان عمر ، مستمری تضمین شده ای را پرداخت می‌کند .

بیمه های مستمری مشترک

این نوع مستمری برای همسران پیشنهاد می شود . یک زوج می توانند با خرید این مستمری از بیمه گر این تعهد را دریافت کنند که اگر یکی از آنها تا زمان معینی فوت کند ،  فرد باقی مانده تا پایان عمر مستمری دریافت نماید . البته در بیمه های عمر مشترک نیز چنین موردی قابل رویت است .

بیمه های مستمری بیماران خاص

البته معنای کلمه به کلمه معادل لاتین عبارت فوق را باید بیمه مستمری ناتوانان نامید . اما منظور بیمه‌گر این بوده که امروزه بیماری‌های وجود دارند که در صورت وقوع ، فرد به تنهایی نه توان رویارویی و مبارزه و فائق آمدن بر آن را دارد و نه به لحاظ مالی توان جبران هزینه‌های درمان را . بنابراین گرانی هزینه‌های درمانی فرد را از درمان بهینه بیماری خود ناتوان می‌ سازد . از طرف دیگر این افراد دیگر توان خود را برای کار کردن و کسب درآمد تا حد قابل توجهی از دست خواهند داد که نتیجه آن کاهش درآمد است . لذا افراد در سنین جوانی در حالت سلامتی ، با خرید این نوع از بیمه های مستمری ، در صورت ابتلا به بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج مشمول دریافت مستمری ماهانه می شوند .

- سخن آخر

در این مقاله سعی شد بیمه های عمر و انواع آن به طور کامل بررسی گردد ، اما این نکته حائز اهمیت است که خیلی از شاخه های بیمه های عمر هنوز در ایران به صورت بیمه در نیامده است و فقط به صورت تئوری این بیمه ها وجود دارد . ولی مهمتر از آن این است که در سال های 99 و 1400 چندین شرکت بیمه در این زمینه گام برداشته و به طراحی انواع بیمه های عمر اقدام نموده اند .

اگر مجدداً در این زمینه سوالی داشتید با مشاوران ما تماس بگیرید یا نظرات و سوالات خودتان را برای ما ارسال کنید .