دیه یا خون‌بها از قوانین اسلام است و بر اساس تعاریف فقهی، مال یا پولی است که به سبب کشتن انسان یا نقص عضو به کسی که صدمه دیده‌است یا به بازماندگان او پرداخت می‌شود .
در تعریف حقوقی دیه کیفر نقدی است که از مجرم به نفع مجنی‌علیه یا قائم مقام او گرفته شود. میزان دیه از سوی دادگاه برای جنایت تعیین شده‌است .

دیه چگونه محاسبه می شود؟
محاسبه دیه بر اساس مبلغ دیه‌ ای است که توسط قوه قضاییه به صورت سالانه اعلام می‌گردد. به همین جهت پزشکی قانونی با اعلام میزان صدمات وارده به فرد و اعلام آن به دادگاه، مسیر محاسبه دیه را هموار کرده و دادگاه نیز بر اساس گواهی پزشکی قانونی مبلغ دیه را اعلام می‌کند.
بر طبق قانون مجازات اسلامی مبلغ دیه کامل یک انسان برابر است با نرخ به روز ۱۰۰ شتر سالم ، با این حال امروزه این مبلغ بر اساس معیار های جامعه امروز تعیین می گردد.
همچنین بر اساس نظر فقهای اسلام، میزان دیه یک مرد مسلمان، بر اساس یکی از این شش معیار تعیین می‌شود: ۱۰۰۰ گوسفند، ۲۰۰ گاو، ۱۰۰ شتر، ۲۰۰ دست حله یمنی، ۱۰۰۰ دینار طلا، یا ۱۰۰۰۰ درهم نقره .

انواع دیه چیست؟

دیه قتل : دیه قتل مطابق یک دیه کامل بوده که مبلغ آن هر ساله توسط قوه قضاییه اعلام می‌شود.

دیه منافع اعضا : در صورتی که فرد مجرم اعمالی انجام دهد که دیگری حواس خود را از دست بدهد، فرد خاطی باید دیه منافع آن عضو را پرداخت نماید. به طور مثال هنگامی که توانایی شنیدن مختل شود اما به خود گوش آسیبی وارد نشود. این نوع دیه شامل مواردی چون دیه بینایی، دیه شنوایی، دیه عقل، دیه بویایی و دیه صوت و گویایی است.

دیه جراحت : در صورتی که فردی مرتکب جنایتی شود که طرف مقابل با جراحت رو به رو گردد، باید دیه جراحت بپردازد که تعیین مبلغ آن بر اساس میزان جراحت و به تشخیص پزشکی قانونی صورت می‌گیرد مانند ایجاد کبودی، زخم، تورم و …

دیه اعضای بدن : در صورتی که از عضوی تنها یک عدد در بدن انسان وجود داشته باشد و فرد مجرم، آن عضو را از بین ببرد، باید یک دیه کامل بپردازد اما اگر از آن عضو دو عدد وجود داشته باشد، از بین بردن یکی از آنها مجازات پرداخت نصف دیه کامل را به همراه خواهد داشت و اگر هر دو عضو از میان بروند، مبلغ دیه برابر با دیه کامل انسان محاسبه خواهد شد.

دیه در ماه های حرام چگونه محاسبه می شود؟
محاسبه دیه در ماههای حرام و غیر حرام با یکدیگر متفاوت است. بنابراین می توان گفت بر اساس ماده ۵۵۵ اگر رفتار مرتکب و فوت مضروب هر دو در ماه‌ های حرام انجام گیرد یا در محدوده حرم مکه واقع شود، خواه عمل به صورت عمد باشد خواه غیر عمد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز به آن اضافه شده و فرد خاطی ملزم به پرداخت آن می‌گردد. ماه‌های حرام عبارتند از:

•     محرم
•     رجب
•     ذی القعده
•     ذی الحجه

در اینجا لازم به ذکر است مطابق تبصره ماده ذکر شده در بالا، معیار آغاز و پایان ماه‌های حرام، مغرب شرعی است ، به عبارت دیگر، ماه رجب از مغرب شرعی روز آخر ماه جمادی الثانی آغاز و با مغرب آخرین روز ماه رجب پایان می یابد.

ارش چیست و چگونه محاسبه می شود؟
در بعضی موارد و برای برخی از صدمات، دیه‌ ای در قانون مجازات اسلامی پیش بینی نشده است. به همین دلیل در هنگام بروز چنین مواردی دادگاه مطابق گواهی پزشکی قانونی و براساس تشخیص خود، مبلغی را به عنوان ارش اعلام کرده که فرد خاطی موظف به پرداخت آن می‌شود. بنابراین، می توان گفت به آن بخش از خسارت وارد شده به اعضای بدن که میزان آن در قانون شرع تعیین نشده باشد ارش گفته می‌شود. ارش براساس موارد زیر تعیین می‌شود :

-نوع و کیفیت آسیب وارد‌شده بر فرد
- با در نظر گرفتن دیه
- نظر کارشناس

انواع دیه و ارش سر و صورت
حارصه: خراش پوست بدون اینکه خون جاری شود. (یک صدم دیه کامل)
دامیه: جراحت سطحی که باعث بریدگی گوشت شود و همراه خون کم یا زیاد باشد. (دو صدم دیه کامل)
متلاحمه: جراحتی که موجب بریدگی عمیق گوشت شود ولی به پوست نازک روی استخوان نرسد. (سه صدم دیه کامل)
سمحاق: جراحتی که به پوست نازک روی استخوان برسد. (چهار صدم دیه کامل)
موضحه: جراحتی که پوست نازک روی استخوان را کنار بزند و استخوان نمایان شود. (پنج صدم دیه کامل)
هاشمه: جنایتی که موجب شکستگی استخوان شود گرچه جراحتی را ایجاد نکند. (ده صدم دیه کامل)
مُنَقَّله: جنایتی که درمان آن جز با جابه جا کردن استخوان میسر نباشد. (پانزده صدم دیه کامل)
مأمومه: جراحتی که به کیسه مغز برسد. (یک سوم دیه کامل)
دامغه: صدمه یا جراحتی که کیسه مغز را پاره کند، که علاوه بر دیه شکستگی سر، موجب ارش پاره شدن کیسه مغز نیز می باشد.

در صورت بروز موارد بالا برای بدن ، باید گفت جراحات وارد شده به بدن به اندازه نصف جراحات وارد شده به سر و صورت دیه تعلق می‌گیرد.

- جدول تنظیم شده در خصوص نرخ دیه به صورت کل وجزء حسب اعلام قوه قضائیه در سال ۱۴۰۰ به تومان

۱-دیه کامل در ماه غیر حرام ۴۸۰۰۰۰۰۰۰تومان
۲-دیه کامل در ماه حرام(محرم،ذی القعده،ذی الحجه،،رجب)۶۴۰۰۰۰۰۰۰تومان
۳-یک دینار شرعی۴۸۰۰۰۰تومان
۴-یک درهم شرعی ۴۸۰۰۰تومان
۵-یک نفر شتر ۴۸۰۰۰۰۰تومان
۶-یک ده هزارم دیه کامل۴۸۰۰۰تومان
۷-یک هزارم دیه کامل۴۸۰۰۰۰تومان
۸-یکصدم دیه کامل(یک درصد)۴۸۰۰۰۰۰تومان
۹-نیم صدم دیه کامل (نیم درصد)۲۴۰۰۰۰۰تومان
۱۰-یک دهم درصد ۴۸۰۰۰۰تومان
۱۱-دو دهم درصد دیه کامل۹۶۰۰۰۰تومان
۱۲- سه دهم درصد دیه کامل۱۴۴۰۰۰۰تومان
۱۳-چهار دهم درصددیه کامل۱۹۲۰۰۰۰تومان
۱۴-پنج دهم درصد دیه کامل۲۴۰۰۰۰۰تومان
۱۵-شش دهم درصد دیه کامل۲۸۸۰۰۰۰تومان
۱۶-هفت دهم دصد دیه کامل ۳۳۶۰۰۰۰تومان
۱۷-هشت دهم درصد دیه کامل ۳۸۴۰۰۰۰تومان
۱۸-نه دهم درصد دیه کامل ۴۳۲۰۰۰۰تومان
۱۹-یک درصد دیه کامل۴۸۰۰۰۰۰تومان
۲۰-یک ویک دهم درصد دیه کامل۵۲۸۰۰۰۰تومان
۲۱-یک ودو دهم درصد دیه کامل۵۷۶۰۰۰۰تومان
۲۲-یک وسه دهم درصد دیه کامل۶۲۴۰۰۰۰تومان
۲۳-یک وچهار دهم درصد دیه کامل ۶۷۲۰۰۰۰تومان
۲۴-یک وپنج دهم درصد دیه کامل۷۲۰۰۰۰۰تومان
۲۵-یک وشش دهم درصد دیه کامل۷۶۸۰۰۰۰تومان
۲۶-یک وهفت دهم درصد دیه کامل۸۱۶۰۰۰۰تومان
۲۷-یک وهشت دهم درصد دیه کامل ۸۶۴۰۰۰۰تومان
۲۸-یک ونه دهم درصد دیه کامل۹۱۲۰۰۰۰تومان
۲۹-دو درصد دیه کامل۹۶۰۰۰۰۰تومان
۳۰-دونیم درصد دیه کامل۱۲۰۰۰۰۰۰تومان
۳۱-سه درصد دیه کامل ۱۴۴۰۰۰۰۰تومان
۳۲-سه ونیم درصد دیه کامل ۱۶۸۰۰۰۰۰تومان
۳۳-چهار درصد دیه کامل۱۹۲۰۰۰۰۰تومان
۳۴-چهارونیم درصد دیه کامل۲۱۶۰۰۰۰۰تومان
۳۵-پنج درصد دیه کامل ۲۴۰۰۰۰۰۰تومان
۳۶-پنج ونیم درصد دیه کامل ۲۶۴۰۰۰۰۰تومان
۳۷-شش درصد دیه کامل ۲۸۸۰۰۰۰۰تومان
۳۸-شش ونیم درصد دیه کامل۳۱۲۰۰۰۰۰تومان
۳۹-هفت درصد دیه کامل۳۳۶۰۰۰۰۰تومان
۴۰-هفت ونیم درصد دیه کامل۳۶۰۰۰۰۰۰تومان
۴۱- هشت درصد دیه کامل۳۸۴۰۰۰۰۰تومان
۴۲-هشت ونیم درصد دیه کامل۴۰۸۰۰۰۰۰تومان
۴۳-نه درصد دیه کامل۴۳۲۰۰۰۰۰تومان
۴۴- نه ونیم درصد دیه کامل ۴۵۶۰۰۰۰۰تومان
۴۵- ده درصد دیه کامل۴۸۰۰۰۰۰۰تومان
۴۶-نصف (یک دوم) دیه کامل ۲۴۰۰۰۰۰۰۰تومان
۴۷-ثلث دیه کامل(یک سوم) ۱۶۰۰۰۰۰۰۰تومان
۴۸- ربع ( یک چهارم ) دیه کامل ۱۲۰۰۰۰۰۰۰تومان

۴۹-خمس(یک پنجم ) دیه کامل۹۶۰۰۰۰۰۰تومان
۵۰-چهار پنحم از یک پنجم دیه کامل ۷۶۸۰۰۰۰۰تومان
۵۱-چهار پنجم از یک پنجم از یک دوم دیه کامل۳۸۴۰۰۰۰۰تومان
۵۲-یک پنجم از یک دهم دیه کامل۹۶۰۰۰۰۰تومان
۵۳-یک دوم از یک دهم دیه کامل ۲۴۰۰۰۰۰۰تومان
۵۴- حارصه( یک شتر)۴۸۰۰۰۰۰تومان
۵۵-دامیه (دوشتر)۹۶۰۰۰۰۰تومان
۵۶-متلاحمه(سه شتر)۱۴۴۰۰۰۰۰تومان
۵۷-سمحاق(چهار شتر)۱۹۲۰۰۰۰۰تومان
۵۸-موضعه(پنج شتر)۲۴۰۰۰۰۰۰تومان
۵۹-هاشمه(ده شتر )۴۸۰۰۰۰۰۰تومان
۶۰-منقله (پانزده شتر)۷۲۰۰۰۰۰۰تومان
۶۱-ماء مومه (سی وسه شتر)۱۵۸۴۰۰۰۰۰تومان
۶۲-جائفه(ثلث دیه کامل) ۱۶۰۰۰۰۰۰۰تومان
۶۳-دامغه ( ثلث دیه کامل وهمچنین ارش که توسط پزشکی قانونی تعیین میگردد)ثلث ۱۶۰۰۰۰۰۰۰میلیون تومان
۶۴-سیاه شدن صورت بدون جراحت ، شش دینار ۲۸۸۰۰۰۰تومان
۶۵-کبود شدن صورت (سه دینار)۱۴۴۰۰۰۰تومان
۶۶-سیاه شدن سایر اعضاء بدن( سه دینار) ۱۴۴۰۰۰۰تومان
۶۷-سرخ شدن اعضاء بدن ( ربع دینار)۱۲۰۰۰۰تومان
۶۸-دیه نطفه که در رحم مستقر شده است (بیست دینار ) ۹۶۰۰۰۰۰تومان
۶۹-دیه علقه که خون بسته است(چهل دینار ) ۱۹۲۰۰۰۰۰ تومان
۷۰-دیه جنین که گوشت واستخوان آن تمام شده است و هنوز روح درآن پیدا نشده است ، فرقی بین پسر ودختر نیست ،( یکصد دینار) ۴۸۰۰۰۰۰۰ تومان
۷۱-دیه جنین در مرحله ای که بصورت استخوان درآمده است وهنوزگوشت نروییده است(هشتاد دینار ) ۳۸۴۰۰۰۰۰ تومان
۷۲-دیه جنین که روح در آن پیدا شده است (اگر پسر باشد) دیه کامل۴۸۰۰۰۰۰۰۰ تومان
۷۳-دیه جنین که روح در آن پیدا شده است (اگر دختر باشد) نصف دیه کامل مرد مسلمان ۲۴۰۰۰۰۰۰۰ تومان
۷۴-دیه جنین که روح در آن پیدا شده است واگر مشتبه باشد ( سه چهارم دیه کامل) ۳۶۰۰۰۰۰۰۰  تومان
۷۵-دیه مضقه که بصورت گوشت درآمده است (شصت دینار) ۲۸۸۰۰۰۰۰ تومان

- سخن آخر

در این مقاله سعی شد به طور کامل موارد مربوط به دیه بررسی و به شما تقدیم گردد و با توجه به نیاز جامعه به سوالات شما پاسخ داده شود .

اگر مجدداً در این زمینه سوالی داشتید با مشاوران ما تماس بگیرید یا نظرات و سوالات خودتان را برای ما ارسال کنید .